“Woorden als vlokken sneeuw in wintertijd.” – Patrick Lateur op bezoek.
Traduttore, traditore! We moeten dit Italiaanse spreekwoord met een korreltje zout nemen. Bij een vertaling gaan er zeker bepaalde nuances onherroepelijk verloren, maar een vertaler is zoveel meer. Hij is een bruggenbouwer, die bruggen slaat tussen het heden en het verleden en ons de kans geeft om met verschillende culturen in aanraking te komen. Een vertaler is een graver. Soms moet hij urenlang zoeken naar dat ene woord of die ene zinsconstructie die de oorspronkelijke taal het meest eer aan doet. Het is eenzame,noeste arbeid en vergt veel discipline, maar ik kan mij voorstellen dat als Patrick Lateur zijn twee prachtige, poëtische vertalingen ‘Ilias, wrok in Troje’ en ‘Odyssee, een zwerver komt thuis’ in de boekhandel ziet blinken en erover kan praten met gelijkgestemden, hij het allemaal meer dan waard vond. Wanneer meneer Lateur sprak over zijn werk dan straalde de passie en de kennis van hem af. Hij vertelde dat hij gekozen had om de zesvoetige hexameters van Homeros om te zetten in vijfvoetige jamben. Dit voelt vrij natuurlijk aan voor de lezer, maar het bemoeilijkt het werk voor de vertaler. Patrick Lateur werkte elke dag 4 uur in de voormiddag aan zijn werk en hij deed er 10 jaar over om de beide boeken te vertalen, zijn persoonlijke odyssee.
Hoe kunnen we niet versteld staan als we de Odyssee lezen? Dit werk dat meer dan 2000 jaar geleden is geschreven, is nog steeds brandend actueel. De vertaler is de beste lezer en op die manier kunnen er hem weinig details ontgaan. De Odyssee is geen indrukwekkend avonturenverhaal vol monsters en mythische wezens. Het is een zoektocht naar een eigen identiteit. Odysseus zegt doorheen het werk amper zijn naam, hij zegt zelfs tegen de cycloop Polyfemos dat hij ‘niemand’ is. In de griekse wereld van de φιλοξενια was dat niet nodig. Men ontving een gast, gaf hem te eten en bood hem een bad aan. Pas daarna werden de vragen gesteld. De schrandere Odysseus was een leugenaar, een bedrieger, maar bovenal was hij een nieuwsgierige ontdekkingsreiziger die de wereld wou verkennen. De Odyssee wordt als menselijker ervaren dan de Ilias. In de Ilias zegevieren de glorieuze helmboswuivende helden met hun spieren en kracht. De αρετη staat centraal, maar door de grillen van de goden en de fabelachtige wereld heeft Odysseus geleerd dat brute spierkracht niet alles is. Hij wordt in de aanhef als πολυτλας omschreven. Odysseus, degene die veel verdraagt. Hij is zich bewust van al het onheil waar hij ten prooi aan valt. De dingen zijn wat ze zijn. In onze huidige wereld hebben mensen soms de pretentie om te denken dat wetenschap en kennis het allerbelangrijkste zijn. De maakbaarheid of zogenaamde selffulfilling prophecy is sterk aanwezig in onze maatschappij, maar ongeacht de vele kennis moeten we allemaal in ons leven ondeugden, tegenslagen en zaken waar we geen vat op hebben, verdragen. Odysseus ging daar op schitterende wijze mee om: hij genoot van alles wat hij zag, was leergierig en nieuwsgierig, maar vergat nooit zijn doel zoals Kavafis in zijn gedicht Ithaka schreef :
“Houd Ithaka wel altijd in gedachten. Daar aan te komen is je doel. Maar overhaast je reis in geen geval.”
Een vertaler is zoveel meer dan een verrader. Hij is niet enkel een graver en een bruggenbouwer, mar hij is een dienstverlener. Patrick Lateur heeft alvast een fenomenale dienst bewezen aan de vader van de Europese literatuur.